Δημοσίευμα

«Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, όμως, είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο» έγραψε ο Tolstoy ως εισαγωγική φράση στην «Άννα Καρένινα». Κάπως έτσι είναι τα πράγματα και με την οικογένεια που περιγράφει ο Δημήτρης Στεφανάκης στο πρόσφατο μυθιστόρημά του «Ευτυχισμένες οικογένειες». Τα μέλη της φαίνεται να τα διαθέτουν όλα: δύναμη, χρήματα, ευκαιρίες, ιστορία. Κι όμως, ο καθένας από αυτούς ταλανίζεται ανολοκλήρωτος και δυσαρεστημένος, ψάχνοντας συνεχώς κάτι που θα τον φέρει πιο κοντά στην πολυπόθητη ευτυχία.

Έτσι κυλάει και η ζωή της αφηγήτριας και κεντρικής ηρωίδας Λήδας Δημητριάδη η οποία δεν μπορεί να απολαύσει την επαγγελματική της καταξίωση, την οικονομική της άνεση και τις διασυνδέσεις που της προσφέρει η οικογένειά της, καθώς μέσα της σιγοκαίει η φλόγα της εκδίκησης. Ο πατριάρχης της οικογένειας Ρόμπερντ Σέραρντ ευνόησε ξεδιάντροπα τον θείο της Άγη και αδίκησε κατάφορα τον πατέρα της, στερώντας της έτσι μεγαλύτερο κομμάτι της οικογενειακής περιουσίας. Καθώς η κατά μέτωπο επίθεση στους αδίκως ευνοημένους αποκλείεται ως επιλογή (το δικηγορικό της γραφείο ασχολείται κυρίως με υποθέσεις του θείου της), η Λήδα φροντίζει να παίρνει μια κάποια ευχαρίστηση από ασήμαντες, μικρές μάχες ανταρτοπόλεμου: κοιμάται συστηματικά με τον σύζυγο της ξαδέλφης της και κόρης του Άγη (και ταυτόχρονα την καθησυχάζει, όταν αυτή της εξομολογείται τις υποψίες της για άλλη γυναίκα), βασανίζει τακτικά τον μικρό της γιο όταν αυτή της τον εμπιστεύεται για φύλαξη, κλέβει την ποιητική συλλογή του πολλά υποσχόμενου ξαδέλφου της και μοναχογιού του Άγη για να ταράξει τον εύθραυστο ψυχισμό του, κινείται υπόγεια, ενεργεί χειριστικά και μηχανορραφεί διαρκώς εναντίον τους. Και ξαφνικά σε αυτόν τον μοναχικό και συγκαλυμμένο αγώνα εμφανίζεται ένας (εν αγνοία του) σύμμαχος. Πρόκειται για έναν μεταπτυχιακό φοιτητή ο οποίος ερευνά το παρελθόν του Ρόμπερντ Σέραρντ που διαγράφεται σκοτεινό και αιματοβαμμένο, ενώ ο ίδιος αποδεικνύεται τυχοδιώκτης, βίαιος και αδίστακτος.

Οι συγγενείς της Λήδας δηλώνουν θορυβημένοι, αφού τέτοιες αποκαλύψεις θα αποτελούσαν σοβαρό πλήγμα για το γόητρο της οικογένειας που διαπρέπει στα φιλανθρωπικά γκαλά και φιλοξενείται τακτικά στα ιλουστρασιόν περιοδικά. Η Λήδα υπόσχεται να έχει το νου της στην εξέλιξη της υπόθεσης τη στιγμή που λαχταρά κρυφά να συμβεί ακριβώς αυτό που οι άλλοι απεύχονται. Το γραφείο της γίνεται χώρος συνάντησης και συνεργασίας με τον νεαρό φοιτητή, ο οποίος με υπομονή, μεθοδικότητα και οξύνοια ξεδιπλώνει το κουβάρι των γεγονότων της περιόδου 1939-1945 και σκιαγραφεί την πορεία του Ρόμπερντ Σέραρντ μέσα από συνωμοσίες και φόνους, κατασκοπία και απληστία. Η Λήδα σαγηνεύεται από την εικόνα του γοητευτικού και πανούργου προγόνου της, ίσως γιατί αναγνωρίζει μέσα της σημαντικές πτυχές του χαρακτήρα του. Κι αυτός, όπως και η ίδια, δεν σταματούσε αν δεν έπαιρνε αυτό που πίστευε πως του άξιζε (δηλαδή τα πάντα) και δεν υπήρχε κανείς ηθικός ή άλλος φραγμός για να τον εμποδίσει. Ναι, η Λήδα νιώθει πως μοιάζει πολύ στον Ρόμπερτ Σέραρντ κι αυτό την κάνει να αισθάνεται ακόμη πιο δυνατή στον αγώνα της για εκδίκηση απέναντι στην οικογένειά της. Την κρίσιμη στιγμή όμως αποδεικνύεται ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Ο Δημήτρης Στεφανάκης, έμπειρος μεταφραστής και βραβευμένος συγγραφέας, μας χαρίζει ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται ευχάριστα, με ενδιαφέροντες και κατά έναν παράξενο τρόπο γνώριμους χαρακτήρες, καθώς πρόκειται για ανθρώπους που συναντάμε συχνά στην καθημερινή μας ζωή. Κάποιοι από αυτούς είναι αριβίστες και αδίστακτοι, κάποιοι πλούσιοι αλλά διαρκώς δυσαρεστημένοι με τις ζωές τους, κάποιοι «άχρωμοι» και «άοσμοι», καταδικασμένοι να περνούν αθόρυβα από τη σκηνή της ζωής, και κάποιοι «πρόβατα», βορά στις διαθέσεις των «λύκων». Σε όλους όμως συναντάται ένας κοινός παρανομαστής: καθένας από αυτούς αναζητάει μια δυσεύρετη και άπιαστη ευτυχία. Παρόλο που κάποιοι από τους ήρωες του βιβλίου φαίνεται να υστερούν σε βάθος, καθώς ο ψυχισμός και τα κίνητρά τους παραμένουν στο σκοτάδι (ποιος αναγνώστης δε θα απολάμβανε π.χ. μια κατάδυση στην παιδική ηλικία, στις σκέψεις και τους πόθους, στο σκοτεινό λαβύρινθο του μυαλού του Ρόμπερντ Σέραρντ;) δεν ισχύει το ίδιο για τη Λήδα, μέσω της οποίας ξετυλίγει την αφήγηση ο συγγραφέας. Οι σκέψεις και οι πράξεις της επέρχονται ως φυσικό επακόλουθο μιας εσωτερικής λογικής που στηρίζεται όχι μόνο στο πώς βιώνει το παρόν αλλά και σε βιώματα και καταστάσεις από το παρελθόν (κορυφαίο παράδειγμα η αυτοκτονία της οποίας υπήρξε ηθική αυτουργός) καθώς επίσης και στο πώς βλέπει και οραματίζεται το μέλλον. Με την αλλαγή συναισθημάτων που βιώνει, παρατηρεί και η ίδια τον τρόπο που αλλάζουν οι προθέσεις της και κατά συνέπεια και η ρότα της ζωής της. Είναι δύσκολο για έναν συγγραφέα να ψυχογραφήσει τόσο βαθιά και εύστοχα ήρωα του αντίθετου φύλου, κι αυτό το στοίχημα ο Δημήτρης Στεφανάκης το κέρδισε.

Τα πιο «δυνατά» σημεία του μυθιστορήματος είναι δύο. Πρώτον, η αποφυγή της εύκολης λύσης της αιτιότητας: η ζωή κινείται συχνά σε κύκλους τυχαίους και χαοτικούς και δεν μπορεί να «μεταφραστεί» σε όλες τις εκφάνσεις της βάσει αιτίου και αιτιατού. Το απρόβλεπτο, το ατυχές, το απίθανο έχουν κι αυτά τη θέση τους στη ροή της ανθρώπινης ζωής κι αυτό είναι μια συνθήκη που φαίνεται ότι συμμερίζεται και υποστηρίζει ο συγγραφέας, αφού οι ήρωές του έρχονται συχνά αντιμέτωποι με τα αποτελέσματα της αρχής αυτής, γεγονός που τους ανάγει σε φιγούρες ρεαλιστικές και πολυδιάστατες. Δεύτερον, η απλή, λεπτά ειρωνική φωνή του συγγραφέα που φαίνεται να σχολιάζει ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχει σχόλιο. H συνεχής ηχώ μιας σκέψης διατρέχει το βιβλίο: συχνά εξυπηρετεί τους ανθρώπους να σηκώνουν με τρόπο το χαλάκι και να χώνουν από κάτω τα σκουπίδια τους, γιατί στην τελική, ό,τι δεν φαίνεται είναι σαν να μην υπάρχει. Το φαίνεσθαι, συχνά, είναι το παν, όπως λέει και η Λήδα: «Οι άνθρωποι βλέπουν αυτό που θέλουν να δουν. Εσύ τους μαχαιρώνεις πισώπλατα κι εκείνοι επικεντρώνονται στο υποκριτικό σου χαμόγελο».

«Η αλήθεια και η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται πάντα εκεί έξω», θα απαντήσει μέσα στο μυαλό του ο αναγνώστης, ανοίγοντας διάλογο με την κεντρική ηρωίδα. Και οι νοεροί διάλογοι μεταξύ αναγνωστών και ηρώων είναι που κάνουν την περιπέτεια της ανάγνωσης τόσο ελκυστική. Οι «Ευτυχισμένες οικογένειες» δίνουν πολλές αφορμές για τέτοιους διαλόγους αλλά και τροφή για σκέψη ως προς το τι αποτελεί θεμέλιο για μια υγιή κι ευτυχισμένη οικογένεια στο σύγχρονο κόσμο. Ίσως και η ευτυχία να είναι κάτι τελείως τυχαίο, ένας τυχερός λαχνός που τραβάει κανείς από την κληρωτίδα της ζωής, άσχετα με το οικογενειακό του περιβάλλον. Ο Δημήτρης Στεφανάκης ρίχνει κάποιες σκέψεις στο τραπέζι αλλά τελικά, όπως συμβαίνει πάντα, ο αναγνώστης είναι αυτός που καλείται να δώσει τις απαντήσεις.
Αφροδίτη Κατσιά

ΠΗΓΗ: http://www.artcoremagazine.gr/logos-texni/bibliothiki/eutixismenes-oikogeneies-tou-dimitri-stefanaki

Δείτε το βιβλίο «Ευτυχισμένες οικογένειες» του Δημήτρη Στεφανάκη, από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ