Δημοσίευμα

Ο Δημήτρης Στεφανάκης και η Εριφύλη Μαρωνίτη συνομιλούν με αφορμή το νέο βιβλίο του συγγραφέα με τίτλο Μινώταυρος που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο

Δημήτρη εγγράφεις το τελευταίο σου μυθιστόρημα στην Κρήτη, σε μια μεγάλη σε διάρκεια χρονική περίοδο. Ποια είναι η περίοδος αυτή και με ποια κριτήρια την οριοθέτησες την αρχή και το τέλος της δικής σου ιστορίας;

Το χρονικό πλαίσιο του μυθιστορήματος τοποθετείται σε μισό αιώνα ζωής και Ιστορίας από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Είναι η περίοδος εκείνη που η Κρήτη ανακτά την ταυτότητά της και εισέρχεται στη σύγχρονη εποχή με βασανιστικούς αγώνες. Η πρώτη λέξη που μου έρχεται στο μυαλό είναι η λέξη αντίσταση.

Υπήρξαν ιδιαιτέρως για την περίοδο κατά την οποία η Κρήτη αποτελεί ακόμη τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στοιχεία μιας εποχής που ήθελες να αναδείξεις; Πού διαδραματίζουν έναν ιδιαίτερα επιδραστικό ρόλο στον αφηγηματικό βίο των ηρώων σου με στοιχεία και συμπεριφορές που στη συνέχεια χάνονται;

Οι ιστορικές μαρτυρίες οδηγούν στο συμπέρασμα πως τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στο νησί είναι εποχή τρόμου και βαθιάς αγωνίας. Η ζωή και η ασφάλεια των ανθρώπων είναι ζήτημα τύχης. Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος, θύματα μιας παράξενης ειρωνείας, πασχίζουν να βγουν από αυτή την ανελευθερία με κάθε κόστος.

Στην πλούσια σε γεγονότα περίοδο της Ιστορίας, στην οποία εγγράφεται η πλοκή, εντάσσεται και η Μικρασιατική καταστροφή, η οποία όμως παρουσιάζεται περισσότερο ως ένα διεθνικό γεγονός και λιγότερο ως ένα βαθύ τραύμα ; Πάντα στο πλαίσιο του μυθιστορήματος.

Θα πρέπει να συμφωνήσουμε πως στο πλαίσιο ενός μυθιστορήματος δεν έχει νόημα να αναμασάμε τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος. Η λογοτεχνία δεν προορίζεται για να θρηνεί. Ας επιστρέψουμε επιτέλους στην Ιστορία την ειρωνεία με την οποία μας αντιμετωπίζει.

Ο πόλεμος, σε διαφορετικές εποχές, μορφές και κλίμακες σύρραξης, αναδεικνύεται σε κεντρικό θέμα; Πόλεμος με τους Οθωμανούς, τους Γερμανούς, Εμφύλιος, βεντέτες;

Να σου θυμίσω πως ξεκινούν οι Μέρες Αλεξάνδρειας «Ο πόλεμος και το εμπόριο είναι τα δυο πόδια τους πολιτισμού μας». Θα είναι αφελής όποιος πιστεύει πως ο πόλεμος έπαψε ποτέ να είναι συστατικό στοιχείο κάθε εποχής. Από την εποχή της Τροίας μέχρι σήμερα ο πόλεμος διαμορφώνει τους χάρτες, τις ιδέες, τους ανθρώπους και τη μοίρα τους.

Να μείνουμε λίγο στον τίτλο: γιατί Μινώταυρος, που αρχικά παραπέμπει στον γνωστό μύθο, ο οποίος μιλάει για ασέβεια σε θεό, άνομο έρωτα, φόρο αίματος και τελικά απελευθέρωση με προέλευση την Αθήνα; Ή αν προτιμάς – ποιος είναι ο Μινώταυρος στο μυθιστόρημα ή και οι «Μινώταυροι»;

Ο Μινώταυρος είναι ένα μεσογειακό αρχέτυπο συνδεδεμένο με την Κρήτη. Κι όπως συμβαίνει με όλα τα αρχέτυπα έχουμε απωθήσει την αρχική σημασία του. Πολύ σωστά επισημαίνεις πως στο μυθιστόρημα οι Μινώταυροι είναι περισσότεροι από ένας. Θα έλεγα πως είναι μάλλον ένα μεταβαλλόμενο μοτίβο για να συνδέσω πρόσωπα και πράγματα που ο χρόνος και οι καταστάσεις δεν μας επιτρέπουν πάντα να τα συσχετίσουμε.

Ο Μινώταυρος είναι ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, με δύο – ή περισσότερα ;- πρωταγωνιστικά πρόσωπα, δευτεραγωνιστές και πολλά άλλα ελάσσονος ή μικρότερης παρέμβασης και δράσης. Καθένα ενεργεί σε πολύ καλά σχεδιασμένες αφηγηματικές ενότητες – η αφηγηματική αυτή οικονομία να υποθέσουμε ότι προϋποθέτει πολύ προσεκτικό σχεδιασμό πριν ξεκινήσεις να γράφεις;

Προϋποθέτει όντως ένα προσεκτικό σχεδιασμό αλλά κυρίως ένα βαθμό επαγρύπνησης όσο γράφεται το μυθιστόρημα. Σε μια αφήγηση με τόσα πρόσωπα, το καθένα από τα οποία διεκδικεί για λογαριασμό του κι ένα βαθμό αυτονομίας, είναι πολύ εύκολο να πάει κάτι στραβά. Και το χειρότερο είναι πως δεν το αντιλαμβάνεσαι αμέσως κι αυτό σε αναγκάζει να γυρίσεις πίσω, συχνά πολύ πίσω, για να διορθώσεις τα αδιόρθωτα.

Ποια ή ποιες ήταν για τον συγγραφέα οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετώπισε μέσα από τους πολυάριθμους ήρωες του;

Θα αναφέρω μια βασική πρόκληση: Επειδή πιστεύω πως οι συγγραφείς αναπτύσσουμε από βιβλίο σε βιβλίο τα ίδια πάνω-κάτω πρότυπα χαρακτήρων, διατρέχουμε τον κίνδυνο της επανάληψης, αν αφεθούμε στις ευκολίες μας και σε όσα έχουμε ήδη κατακτήσει σε προηγούμενα μυθιστορήματά μας.

Πώς να φανταστούμε μια μέρα στη ζωή του Δημήτρη Στεφανάκη, περίοδο που γράφεις;

Υπάρχουν μέρες που το πληκτρολόγιο παίρνει φωτιά αλλά οι μέρες που όλα παίζονται στη φαντασία είναι συντριπτικά περισσότερες.

Οι ήρωες συνομιλούν με την Ιστορία και παράλληλα ή κατεξοχήν οι δικές τους ιστορίες γίνονται καθρέφτης των πολλών πλοκαμιών της μεγάλης ιστορίας;

Κάποτε πίστευα πως θα γράψω ένα μυθιστόρημα με καθαρές παράλληλες γραμμές η καθεμιά από τις οποίες θα ταυτίζονται με έναν ήρωα και τη ζωή του. Πάνε χρόνια που έχω παραιτηθεί από αυτή την ψευδαίσθηση. Σε μια μεγάλη αφήγηση τίποτε δεν κυλά παράλληλα. Οι ήρωες συνομιλούν μεταξύ τους αλλά και με την Μεγάλη Ιστορία. Οι γραμμές τέμνονται ξανά και ξανά, ώσπου στο τέλος σχηματίζεται ένας λαβύρινθος.

Οι μυθιστορηματικοί ήρωες συνομιλούν και με ιστορικά πρόσωπα, που γίνονται μέρος της μυθοπλασίας : Ελευθέριος Βενιζέλος, Τόμας Μαν, Καλομοίρης, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Γιώργος και Μαρώ Σεφέρη, ακόμη κι ο Αϊνστάιν κάνει ένα φευγαλέο πέρασμα; Είναι μια παρακινδυνευμένη – αφηγηματικά – επιλογή; Συμβάλλουν στην πλοκή ; Ή δίνουν στίγμα εποχής; Συνύπαρξης του «μικρού» με το «μεγάλο»;

Η ανάγκη μου να συμπεριλάβω ιστορικά πρόσωπα στις μυθοπλασίες μου είναι ένα προσωπικό πάθος στο οποίο δεν κατάφερα ποτέ να αντισταθώ. Κατά τη γνώμη μου αποτελεί πράξη αντίστασης στην Ιστορία να αντιπροτείνεις ένα δικό σου σκίτσο για τους ευνοούμενους της ανθρώπινης μοίρας.

Πόση έρευνα και προεργασία – επιτόπια; – προηγήθηκε για τον μυθιστοριογράφο Στεφανάκη πριν ξεκινήσει να γράφει;

Δεν χρειάζεται να πω ότι η έρευνα και η προεργασία για ένα τέτοιο μυθιστόρημα είναι ανυπολόγιστη. Από την άλλη όμως αυτό δεν πρέπει να προστίθεται στο τελικό αποτέλεσμα. Η λογοτεχνία έτσι κι αλλιώς ξεκινά μετά την όποια έρευνα.

Τι συμπυκνώνει η Κρήτη ως αφηγηματική αλλά και Ιστορική γεωγραφία;

Πρέπει κανείς να δει την Κρήτη ως μέρος της γενικότερης αφηγηματικής γεωγραφίας στην εποχή που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα. Κανένας και πόσω μάλλον η Κρήτη δεν είναι ξεκομμένος από τις εξελίξεις που μας έφεραν ως εδώ.

Διαβάζοντας τον Μινώταυρο θα έλεγα ότι από όλα τα μυθιστορήματά σου , είναι εκείνο που αναδεικνύει, αποτυπώνει με οξυδέρκεια αλλά και τρυφερότητα, ως κεντρικό χαρακτήρα, μια γυναίκα αστή και τολμηρή, τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό πεδίο. Θα συμφωνούσες;

Απόλυτα! Από όλες τις ηρωίδες που επινόησα μέχρι σήμερα η Μαργώ είναι η πιο οικουμενική, η πιο αισθαντική και με την έννοια αυτή η πιο συνταρακτική από όλες. Η δική μου Άννα Καρένινα.

«Τι ερωτεύεται ο άνθρωπος στον άνθρωπο;»

Ό,τι ερωτεύεται και στα μυθιστορήματα. Την προοπτική να υπερβεί τον εαυτό του και να γίνει μέρος της πραγματικότητας ενός άλλου πλάσματος. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε ερωτευόμαστε μια άλλη ζωή σε όλες της τις διαστάσεις. Κι όταν χάσουμε το ενδιαφέρον για αυτή την ζωή του άλλου, χάνουμε μαζί και τον ερωτικό μας οίστρο.

Συνομιλεί ο «Μινώταυρος» με τις «Μέρες Αλεξάνδρειας»; Ορίζουν το κλείσιμο ενός συγγραφικού κύκλου για εσένα;

Τα δυο αυτά έργα περικλείουν μέσα τους ενδιάμεσους κόσμους και διαφορετικές αφηγήσεις. Με αυτή την έννοια απεικονίζουν ένα συγγραφέα που δεν έπαψε ποτέ να προχωρά προς την σωστή ή προς τη λάθος κατεύθυνση. Τα έργα μας συνομιλούν μεταξύ τους, όπως και με τα έργα άλλων συγγραφέων. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.

Αν ναι, ποιο θα είναι επόμενο θεματικό σου πεδίο; Φαντάζομαι έχεις ήδη αρχίσει να ετοιμάζεις το επόμενο βιβλίο – μυθιστόρημα;

Είχα αποφασίσει το επόμενο βήμα προτού ολοκληρωθεί ο «Μινώταυρος». Το μόνο που μπορώ να πω για την ώρα είναι πως ανοίγει μια μεγάλη αφήγηση για τον λαϊκό πολιτισμό, την πολιτική και την Ιστορία που μας φέρνει πιο κοντά στο σήμερα.

Είσαι ικανοποιημένος με την προβολή των βιβλίων σου στο εξωτερικό;

Αν συγκριθώ με τους άλλους Έλληνες συγγραφείς της γενιάς μου, ασφαλώς και είμαι ικανοποιημένος. Όμως ο άνθρωπος ποτέ δεν ικανοποιείται και πάντα πασχίζει για το καλύτερο.

Στην Ελλάδα φαίνεται ότι διαβάζουμε όλο και λιγότεροι/ες; Γιατί κατά την γνώμη σου;

Λείπει η μεγάλη αφήγηση στην Ελληνική λογοτεχνία ή δεν είναι αρκετή για να ελκύσει ένα ανάλογο κοινό. Το μυθιστόρημα είναι πάντα εκείνο που ανεβάζει τον αναγνωστικό δείκτη. Λέμε πως ζούμε στην εποχή της εικόνας. Σάμπως το μυθιστόρημα δεν είναι η τέχνη της εικόνας;